NIEUW
Podcast-serie Canon sociaal werk
Symposium erfgoed en sociaal werkSymposium 13 juni
1997 De Vliegende Hollander en de eropaf-aanpak
Voorkomen van huisuitzettingen als gevolg van schulden
eerste   vorige   homepage   volgende   laatste
Voorkomen dat mensen op straat en/of in opvangvoorzieningen belanden is de beste vorm van dak- en thuislozenzorg, dat maakt de geschiedenis van de maatschappelijke opvang duidelijk. Toch is actieve preventie lange tijd een ondergeschoven kindje geweest. Om dat te doorbreken werd in 1997 in Amsterdam De Vliegende Hollander opgericht. Medewerkers van HVO en het Leger des Heils besloten om niet langer te wachten tot mensen uit huis werden gezet, maar er veel eerder op af te gaan. Deze aanpak heeft sindsdien flink school gemaakt. Als ’instrument 9’ is het voorkomen van uitzettingen officieel opgenomen in het ’Plan van aanpak maatschappelijke opvang’ (2006) .

Midden jaren negentig begon in de hoofdstad het aantal ontruimingen wegens huurschulden opvallend op te lopen. Door de verzelfstandiging van woningcorporaties gingen deze steeds bedrijfsmatiger functioneren; ook hun houding tegenover mensen met huurachterstanden werd zakelijker. De sociale verhuuurders fuseerden massaal, het verenigingskarakter werd afgeschaft, de contacten met huurders werden oppervlakkiger, het geduld met huurachterstanden nam af en deurwaarders werden eerder ingezet. Met als gevolg dat het aantal huisuitzettingen jaarlijks fors groeide.

Een flink deel van deze ontruimde mensen kwam uiteindelijk in de maatschappelijke opvang terecht. HVO-medewerker Marc Räkers vond dat daar een einde aan moest komen. Hij bedacht een plan waarin mensen die wegens huurschulden ontruimd dreigden te worden in een vroeg stadium thuis worden opgezocht. Zo konden veel huisuitzettingen en dus ellende en kosten worden voorkomen. Er kwam voor zijn plan wat subsidie los en in 1997 richtten het Amsterdamse Leger des Heils en HVO samen De Vliegende Hollander op.

De Vliegende Hollander begon met twee medewerkers: Gerard Possemis, afkomstig van het Leger des Heils en Marc Räkers. Om te ervaren wat een huisuitzetting betekent, lieten zij zich een keer door de deurwaarder mee ontruimen. Zo ontwikkelden ze werkenerweg hun werkwijze. Op de fiets gingen zij vaak kort voor de uitzetting nog bij mensen op huisbezoek. Ze werkten outreachend, vasthoudend en doelgericht. Aanvankelijk gingen zij manmoedig de strijd met verhuurders en deurwaarders aan, maar al snel leerden ze dat onderhandelen tot betere resulaten leidde. De vaardigheden van voormalig marktkoopman Possemis kwamen daarbij goed van pas. Deurwaarders en corporaties merkten dat ’de cowboys’ van De Vliegende Hollander hun afspraken nakwamen en dat zij opmerkelijk goede resultaten boekten. Al snel voorkwam De Vliegende Hollander honderden uitzettingen per jaar en bestond het team uit zes medewerkers.

Het actief (outreachend) benaderen van mensen in dreigende omstandigheden lijkt logisch, maar in de praktijk van de hulp- en dienstverlening was dat helemaal niet zo. Eropaf-gaan was niet de eerste professionele reflex, bemoeizorg was iets voor buitenbeentjes. De dominante opvatting in de hulp- en dienstverlening was dat cliënten zichzelf - op het spreekuur - moesten melden en dat zij een gemotiveerde hulpvraag moesten formuleren. Hulp opdringen was niet goed, en bovendien leerde de ervaring dat mensen die niet echt gemotiveerd zijn toch niet zijn te helpen. De Vliegende Hollander bewees dat het ook anders kan. Zij bemoeiden zich ongevraagd met mensen in dreigende omstandigheden en bijna iedereen stelde dit op prijs. Met ’wij maken ons zorgen’ verklaarden zij hun komst en ’wat is er aan de hand?’ was hun belangrijkste vraag. Deze belangstelling leidde doorgaans tot grote opluchting: eindelijk troffen mensen iemand die in alle rust hun verhaal wilde aanhoren.

De Vliegende Hollander heeft zeven jaar bestaan en de aanpak heeft zich in Amsterdam vervolgens verspreid onder medewerkers van corporaties en de maatschappelijke dienstverlening. Outreachend werken (‘Achter de voordeur’) is normaal geworden en de eropaf-aanpak is zelfs tot officieel beleid uitgeroepen. In het WMO-beleid en Welzijn Nieuwe Stijl neemt dit begrip een prominente plaats in. De methodiek van de Vliegende Hollander is in verschillende publicaties uitgewerkt, waaronder Bemoeien werkt (2004). In veel gemeenten zijn samenwerkingsafspraken gemaakt om huisuitzettingen wegens huurschulden actief te voorkomen. In Amsterdam is de ’Vroeg Er op af’ aanpak redelijk succesvol en ook in veel andere gemeenten probeert men actief huisuitzettingen te voorkomen. Zowel landelijk als in Amsterdam daalde tot 2011 ieder jaar het aantal huisuitzettingen wegens huurschulden (zie tabel links). De financiële crisis en de daarbij onvermijdelijke toename van schuldenproblematiek dreigen deze positieve trend te doorbreken. Medewerkers van de Vliegende Hollander zouden het echter anders zeggen: ze maken de noodzaak om effectief preventief te handelen alleen maar groter.

Publicatiedatum: 05-09-2012
Datum laatste wijziging :29-12-2020
Auteur(s): Marc Räkers,
Verwante vensters
Extra Preventieve woonbegeleiding
Een toenemend aantal organisaties voor maatschappelijke opvang biedt in nauwe samenwerking met woningcorporaties preventieve woonbegeleiding aan voor mensen in gecompliceeerde en dreigende situaties. Door actief mee te werken en te betalen tonen corporaties niet alleen hun sociale gezicht, maar dienen zij ook hun eigen belang: de kosten van preventieve begeleiding zijn aanzienlijk lager dan de kosten van een huisuitzetting, die snel kunnen oplopen tot zo’n tienduizend euro. En als daarbij de kosten van de opvang worden opgeteld dan wordt de maatschappelijke rekening vele malen hoger. Kortom: bemoeien werkt en preventie loont.

Vroegsignalering schulden
Op 23 december 2020 heeft Eerste Kamer ingestemd met een wijziging in de Wet gemeentelijke Schuldhulpverlening (Wgs). De wijziging geeft gemeenten de mogelijkheid om gegevens van burgers met betalingsachterstanden in een vroeg stadium uit te wisselen met woningcorporaties, energie- en drinkwaterbedrijven en zorgverzekeraars. Hierdoor krijgen gemeenten mensen met schulden tijdig in beeld en kunnen zij schuldhulpverlening aanbieden. Precies wat de Eropaf-beweging altijd beoogde. De wetswijziging gaat op 1 januari 2021 in.
Verder studeren
  • Linde, Maarten van der (2010), Basisboek geschiedenis sociaal werk in Nederland. Amsterdam: SWP, hoofdstuk 11: 'Professie, product en modern paternalisme'.
  • PDF document Lans, Jos van der, Nies Miedema en Marc Räkers, (2003), Bemoeien werkt.  Amsterdam: uitgeverij De Balie / van Gennep.
  • Externe link Stam, Martin (2013), Outreachend werken in: Body of knowledge social work.
Literatuur
Links
Studieopdrachten Klik hier om de studieopdrachten te bekijken
eerste   vorige   homepage   volgende   laatste