NIEUW
Podcast-serie Canon sociaal werk
Symposium erfgoed en sociaal werkSymposium 13 juni
1846 Het Sint Aloysiusgesticht
Redden en opvoeden van verwaarloosde jeugd
    homepage   volgende   laatste
Onverzorgde en zwervende kinderen werden soms in een weeshuis geplaatst en als ze in de criminaliteit waren beland streng gestraft. De gestichten van de Maatschappij van Weldadigheid hadden al snel een slechte naam. Dat weeshuizen sinds 1822 verplicht waren hun kinderen ouder dan zes jaar daarnaartoe te sturen, wekte steeds meer weerstand. De gestichten in Veenhuizen waren te massaal en van liefdevolle aandacht voor opgroeiende kinderen was geen sprake.

In de jaren dertig van de negentiende eeuw kwam er nieuwe – pedagogisch gerichte – aandacht voor wat nu ‘verwaarloosde’ kinderen werden genoemd. Met verwaarloosd werd bedoeld dat de kinderen niet verzorgd werden, geen normen aangeleerd kregen van gedrag of moraal en geen onderwijs kregen. Of erger: ouders beloonden wangedrag en spoorden aan tot ontucht. Rond 1900 werd met ‘verwaarloosd’ meer de aandacht gevestigd op stoornissen van het kind, maar omstreeks 1850 wilde de vroege jeugdzorg het tekortschieten van de ouders compenseren. Dat gebeurde vanuit motieven als medelijden, bezorgdheid en christelijke naastenliefde, maar ook vanuit eigenbelang. Deze kinderen kwamen immers gemakkelijk in het criminele circuit en waren dan een bedreiging voor de openbare orde.

Voor het opvangen van deze kinderen werden vanaf de jaren veertig kleinschalige huizen gesticht waar zij een passende opvoeding en onderwijs kregen en een vak leerden, zodat zij later zelf in hun levensonderhoud konden voorzien. Hiermee stonden deze opvoedingsinternaten in de voorste gelederen van de armenzorg want hun hulp was gericht op zelfredzaamheid, volgens methodes die al bekend waren in de oude burgerweeshuizen en die omstreeks 1820 door Thomas Chalmers voor de armenzorg werden uitgewerkt.

Het Rauhe Haus, in 1833 gesticht even buiten Hamburg, was een inspirerend voorbeeld van de nieuwe aanpak. De 25-jarige Johann Hinrich Wichern (1808-1881) woonde daar – als in een gezin – met een groep in de steek gelaten kinderen. De pupillen werden opgeleid voor vakken als timmerman, schilder en schoenmaker.

In Nederland werden ook dergelijke instellingen opgericht, telkens op initiatief van christelijke of algemene particuliere verenigingen. Pater Arnoldus Frentrop SJ (1802-1865) had in 1845 de primeur met het Sint Aloysiusgesticht in Amsterdam. Hij begon met vijf jongens en het groeide snel. De predikant Ottho Gerhard Heldring (1804-1876) was een geestverwant van Wichern en bewonderde diens aanpak. Hij stichtte in 1848 Asyl Steenbeek in Zetten voor de opvang van jonge vrouwen die in de prostitutie terecht waren gekomen en/of ongewenst zwanger waren. Drie jaar later volgde Heldrings ‘doorgangshuis’ voor jongens in Hoenderloo (1851). Zwerfjongeren kwamen daar bij schoolmeester Gangel in de kost, maar het werden er zo veel (dertig) dat er een speciaal huis aan de woning werd vastgebouwd. Het werd een doorgangshuis genoemd omdat men de jongens het liefst in pleeggezinnen wilde plaatsen. Dat lukte moeizaam en Hoenderloo werd een permanent jongensinternaat.

De vrijzinnig protestantse Nutsaanhangers bleven niet achter. De filantroop Willem Hendrik Suringar (1790-1872) bouwde in 1851 in Eefde ‘Nederlandsch Mettray’ als opvanghuis voor verwaarloosde jongens, tegenwoordig onderdeel van Rentray. Vergelijkbare instellingen volgden, zoals het Kinderdorp Neerbosch (1863), de Martha Stichting (1883) en Valkenheide (1912).

Al deze instellingen vormden een wereld op zich met woonhuizen, scholen, ziekenhuis, kerk, leerbedrijven, landerijen en werkplaatsen. Ze werden gesteund en gefinancierd door particuliere weldoeners, fondsen, verenigingen, leden en donateurs. Er verschenen boeken, tijdschriften en krantjes.

In de twintigste eeuw werd kinderbescherming een taak van de overheid. Er kwam wetgeving, het beroep professionaliseerde, weeshuizen en internaten werden behandelinstituten. De overheid werd financier en regisseur. Maar de vraag wat goede jeugdzorg is, blijft de sector bezighouden.

Publicatiedatum: 15-03-2012
Datum laatste wijziging :11-03-2016
Auteur(s): Maarten van der Linde
(1948-2020)
,
Extra Protestants Landbouwkundig Opvoedingsgesticht Montfort
Het eerste Nederlandse voorbeeld van institutionele jeugdzorg van het type landbouwkolonie begon in 1847 in Montfort. Deze werd opgezet door de Utrechtse onderwijzer Dirk van Frankenhuijzen naar Duitse en Franse voorbeelden. De instelling groeide in korte tijd naar een ‘reddinghuis’ voor meer dan 150 verwaarloosde kinderen. Door heel Nederland werden er lokale afdelingen opgezet. Na het hoogtepunt in 1856 volgde echter een snelle neergang. In 1867 moest de kolonie zijn poorten sluiten. Lees hier het verhaal.
Verder studeren
  • Nelleke Bakker, Jan Noordman, Marjoke Rietveld-van Wingerden (2010), Vijf eeuwen opvoeden in Nederland. Idee en praktijk 1500-2000. Assen: Van Gorcum, 2e herziene druk. Hoofdstuk 9.2 Verwaarloosde jeugd, pp. 439-448.
  • Jan Bijlsma, Hay Janssen (2008), Sociaal werk in Nederland. Vijfhonderd jaar verheffen en verbinden. Bussum: Coutinho, hoofdstuk 4. Van weeshuis tot Bureau Jeugdzorg, pp. 99-131.
  • Maarten van der Linde (2010), Basisboek geschiedenis sociaal werk in Nederland. Amsterdam: SWP, 4e druk, hoofdstuk 6.11. Jeugdzorg; sociaal-pedagogisch reddingswerk, pp. 138-141.
Literatuur
  • Herman Baartman, Aryan van der Leij, Joop Stolk (red). (2001), Het perspectief van de orthopedagoog. Houten: BSL, vooral Herman Baartman, 1.5 Orthopedagogiek en verwaarlozing, pp. 18-27.
  • Annelies van Heijst (2002), Liefdewerk. Een herwaardering van de caritas bij de Arme Zusters van het Goddelijk Kind, sinds 1852. Hilversum: Verloren. Over de stichting van het Aloysius, pp. 70-72.
  • O.W. Dubois (2010), Reddende liefde. Het werk van de Heldringstichtingen in Zetten 1847-2010. Hilversum: Verloren.
  • Jeroen J.H. Dekker (1985), Straffen, redden en opvoeden. Het ontstaan en de ontwikkeling van de residentiele heropvoeding in West-Europa, 1814-1914, met bijzondere aandacht voor 'Nederlandsch Mettray'. Assen: Van Gorcum
  • PDF document Anton van Renssen (2015), Het wezendorp Neerbosch. De protestants-christelijke weesinrichting Neerbosch en haar stichter Johannes van 't Lindenhout (1863-1903).   Amsterdam: Vrije Universiteit. Dissertatie.
Aanvullend materiaal
Links
Studieopdrachten Klik hier om de studieopdrachten te bekijken
Video


Voorlichtingsfilm van de OG Heldringstichting uit 2010.

    homepage   volgende   laatste